دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان براساس آخرین اصلاحات در قانون آیین دادرسی کیفری

به دلیل شرایط خاص اطفال و نوجوانان و آسیب‌پذیری آن‌ها، رسیدگی به اعمال مجرمانه این قشر، در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان انجام می‌شود. قاضی دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان، از میان افرادی انتخاب می‌شود که علاوه‌ بر پایه قضایی، دارای عطوفت و حسن خلق نسبت ‌به اطفال باشد. در دهه۴۰ قانونگذار کشور ما با تاسیس دادگاه ویژه اطفال بزهکار، این ‌موضوع را تصویب کرد. در طول سال‌های تاسیس این دادگاه تا کنون، شرایط دادگاه اطفال و نوجوانان، با تحولات فراوانی روبه‌رو شده است تا جایی که آخرین اصلاحات در قانون آیین دادرسی کیفری اخیر بیان ‌شد.

دادرسی اطفال و نوجوانان بر اساس اصول دادرسی منصفانه صورت می‌گیرد که حقوق اطفال را تضمین می‌کند. در رسیدگی به اتهامات اطفال و نوجوانان، مراجع ذی‌صلاح، تلاش می‌کنند که در مرحله کشف، تعقیب، تحقیق و محاکمه، شان و منزلت اطفال را در نظر داشته باشند. آن‌ها با رفتار خود، مصلحت این قشر آسیب‌پذیر را نیز در نظر می‌گیرند. یعنی دادرسی اطفال و نوجوانان، با حفظ حریم آن‌ها و با رعایت مصلحت آن‌ها انجام می‌شود.

شرایط بزهکاری اطفال و نوجوانان و لزوم وجود دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان

بزهکاری اطفال و نوجوانان، همواره در طول تاریخ وجود داشته‌ است. این‌ موضوع در دوره‌هایی افزایش و در دوره‌های دیگری با کاهش مواجه شد ولی همیشه وجود داشته‌ است.

تعداد زیادی از اطفال و نوجوانان، بدون اینکه از عواقب کار خود مطلع باشند، به‌ جهت تشویق، تحریک یا تهدید از جانب بزرگسالان، مرتکب عمل مجرمانه می‌شوند. این ‌موضوع، یکی از چالش‌های اساسی جوامع محسوب می‌شود.

گاهی ممکن است اطفال یا نوجوانان اعمال مجرمانه‌ای را انجام دهند که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت و تخصص دادگاه کیفری ۱ یا انقلاب است. در این حالت دادگاه کیفری یک به صورت اختصاصی و ویژه اطفال و نوجوانان تشکیل می‌شود. سپس تمام حقوق و مزایایی که در دادگاه اطفال وجود دارد، در این دادگاه نیز برای متهم در نظر گرفته می‌شود.

در صورتی ‌که اطفال زیر ۱۸ سال، مرتکب اعمال مجرمانه‌ای شوند که مجازات آن‌ها سلب حیات، حبس ابد یا قطع عضو باشد یا به اعمال مجرمانه سیاسی یا کمک مالی به تروریسم متهم شود، رسیدگی به این موارد در دادگاه کیفری یک ویژه نوجوانان صورت می‌گیرد.

به‌ عنوان مثال، فردی که سن او شانزده‌ سال است، مرتکب عمل مجرمانه‌ای با مجازات حبس ابد می‌شود. رسیدگی به این مورد، در صلاحیت در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان قرار دارد. به دلیل اینکه سن متهم زیر 18 سال است، او از تمام امتیازات دادگاه اطفال بهره‌مند خواهد شد.

تشکیلات دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان

دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان با حضور یک قاضی و دو مشاور تشکیل می‌شود. البته توجه داشته باشید که نظر مشاوران جنبه مشورتی دارد. در حوزه قضائی هر شهرستان ممکن است، یک یا چند شعبه دادگاه اطفال و نوجوانان بر حسب نیاز و ضرورت تشکیل شود. در صورتی ‌که اطفال و نوجوانان مرتکب اعمال مجرمانه‌ای شوند که در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ یا دادگاه انقلاب است، حضور مشاوران برای رسیدگی به اعمال مجرمانه اطفال و نوجوانان در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان الزامی است.

سال‌های گذشته دادگاه اطفال به ‌عنوان یکی از شعبه‌های دادگاه عمومی، به اعمال مجرمانه افراد زیر ۱۸ سال رسیدگی می‌کرد. با تصویب قانون آئین دادرسی کیفری جدید ، دادگاه‌های خاص ویژه اطفال و نوجوانان تشکیل شد. یعنی دیگر این دادگاه شعبه‌ای از دادگاه‌های عمومی نیست. بلکه به‌ صورت اختصاصی به اعمال مجرمانه اطفال زیر ۱۸ سال رسیدگی می‌کند.

دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان یک شعبه تخصصی از دادگاه کیفری ۱ محسوب می‌شود. این دادگاه صلاحیت رسیدگی تخصصی، به اعمال مجرمانه‌ای که در قانون به آن‌ها تصریح‌ شده و توسط اطفال کمتر از ۱۸ سال انجام شده‌اند را دارد. بدیهی است که این دادگاه صلاحیت رسیدگی به اعمال مجرمانه افرادی که بالاتر از ۱۸ سال دارند و مرتکب این اعمال مجرمانه می‌شوند را نیز دارد.

حمایت قانونگذار از متهم دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان

اطفال و نوجوانان به ‌عنوان سرمایه‌های ارزشمند جامعه محسوب می‌شوند. سلامت روح و جسم آن‌ها تضمینی برای سلامت جامعه در آینده است. بنابراین باید به مسائل آن‌ها توجه ویژه‌ای شود. حساسیت اطفال و نوجوانان یکی از موضوعات مهم در زمینه عدالت کیفری محسوب خواهد شد. به دلیل اهمیت سلامت روحی و جسمی این قشر آسیب‌پذیر، باید با آن‌ها با حسن اخلاق و به ‌درستی رفتار شود. زمانی ‌که کودک یا نوجوان مرتکب عمل مجرمانه‌ای می‌شود، نباید او را به‌ منزله یک تبهکار حرفه‌ای تصور کرد زیرا علت ارتکاب عمل مجرمانه در این افراد با بزرگسالان متفاوت است. در اغلب موارد نیز به تشویق یا به دستور بزرگسالان، این افراد مرتکب عمل مجرمانه می‌شوند.

اهمیت تعیین دادگاه اختصاصی برای اطفال و نوجوانان بزهکار

قانونگذار با در نظر گرفتن این موارد، دادگاهی اختصاصی برای رسیدگی به جرایم آن‌ها تعیین کرده‌ است. دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان به‌ طور تخصصی فرایند دادرسی عادلانه را برای آن‌ها برعهده دارد. دادرسی و صدور حکم، در دادگاه کیفری یک ویژه نوجوانان ، با دادرسی متهمان بزرگسال متفاوت است زیرا هدف این دادگاه حفظ شأن کودک و نوجوان و بازگشت آن‌ها به جامعه است. در دادگاه کیفری 1 ویژه اطفال ، با توجه به شرایط این افراد، امکان حضور وکیل در کنار و مشاوران پیش‌بینی ‌شده است. در صورتی‌ که متهم وکیل نداشته باشد، برای او وکیل تسخیری تعیین می‌شود.

این مورد در ماده 315 قانون آئین دادرسی کیفری آمده‌ است. مطابق این ماده، اگر اطفال و نوجوانان مرتکب اعمال مجرمانه‌ای شوند که بر اساس قانون، در صلاحیت دادگاه کیفری یک یا انقلاب است، به عمل مجرمانه آن‌ها در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود. البته این افراد از امتیازات ویژه دادگاه اطفال و نوجوانان نیز بهره‌مند می‌شوند.

شرایط انتخاب قاضی دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان

این دادگاه اهمیتی به ‌مراتب بیشتر از دادگاه بزرگسالان دارد زیرا علاوه ‌بر مجازات و کیفر مرتکب، مسئولیت مراقبت و اصلاح اطفال بر عهده‌ این دادگاه قرار دارد. برای اینکه شخصی به ‌عنوان قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان انتخاب شود، باید شرایطی داشته باشد. براساس ماده ۴۰۹ قانون آئین دادرسی کیفری، رییس قوه قضاییه قاضی این دادگاه را از بین اشخاصی انتخاب می‌کند که دارای حداقل ۵ سال سابقه قضایی باشند. همچنین شایستگی این شخص برای این ‌موضوع با توجه به سن، تأهل یا گذراندن دوره آموزشی و ترجیحا داشتن فرزند تعیین می‌شود.

بر اساس قانون اگر متهم زیر ۱۸ سال مؤنث باشد، حداقل باید یکی از مشاوران حاضر در دادگاه زن باشد. براساس ماده ۴۱۲ این قانون، دادگاه اطفال و نوجوانان، وقت جلسه دادرسی را تعیین می‌کند. سپس این ‌موضوع را به والدین، اولیا یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان یا وکیل، دادستان و شاکی ابلاغ می‌کند.

دادرسی بدون حضور طفل متهم در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان

به ‌جهت حساسیت شرایط و روحیه طفل، ممکن است که تمام یا قسمتی از دادرسی، بدون حضور او انجام شود. منظور از طفل، شخصی است که بلوغ شرعی نرسیده‌ است. به عنوان مثال، اگر پسری سیزده‌ ساله مرتکب عمل مجرمانه‌ای شده باشد، در صورتی که دادگاه مصلحت بداند، دادرسی بدون حضور او انجام می‌شود. رای این دادگاه به ‌عنوان رأی حضوری محسوب می‌شود.

حضور الزامی وکیل در دادگاه

مطابق ماده ۴۱۵ آیین دادرسی کیفری، اعمال مجرمانه‌ای که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ قرار دارد یا اعمال مجرمانه‌ای که نیاز به پرداخت دیه یا ارش بیش ‌از خمس دیه کامل است و در تعزیر درجه شش و بالاتر به والدین یا سرپرست متهم ابلاغ می‌شود که برای او وکیل تعیین کنند. در صورتی ‌که وکیل برای او تعیین نشود، برای متهم توسط دادگاه وکیل تسخیری تعیین خواهد شد.

در تعزیر درجه ۷ و ۸ ولی یا سرپرست طفل و نوجوان می‌توانند از او دفاع کنند یا برای او وکیل تعیین کنند. نوجوان نیز می‌تواند از خودش دفاع کند.

یک نکته مهم

همانطور که بیان شد به‌ جهت حساسیت متهمان دادگاه کیفری 1 ویژه اطفال، این دادگاه شرایط ویژه‌ای دارد. قانونگذار با الزام حضور مشاور در این دادگاه و با تعیین مشخصات ویژه برای قاضی، در جهت حمایت از اطفال و نوجوانان عمل کرده ‌است. به گونه‌ای که حضور وکیل را در دادگاه کیفری یک ویژه اطفال و نوجوانان الزامی می‌داند. یعنی اگر ولی یا سرپرست کودک یا نوجوان برای او وکیل تعیین نکنند، دادگاه خودش این اقدام را انجام خواهد داد.

برای حضور در این دادگاه به چه چیزی نیاز دارید؟

یکی از مهمترین مواردی که باید از آن آگاهی داشته باشید، این است که برای حضور در این دادگاه باید چه ملزوماتی را رعایت کنید. همچنین باید به خوبی بدانید که برای کسب نتیجه بهتر از مراحل دادرسی، چه اقداماتی لازم است؟

در پاسخ به این سوالات باید با صراحت بیان کنیم که تنظیم لایحه و ارائه آن، از کاربردی‌ترین اقداماتی است که می‌توانید برای حضور در دادسرا یا دادگاه به کار بگیرید.

حضور در این دادگاه‌ها نیاز به آشنایی با تشریفات و تشکیلات آن دارد. بنابراین، مناسب خواهد بود که پیش از هر اقدام، ابتدا آگاهی‌های لازم را کسب کنید. در این زمینه می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی نیز بهره ببرید.