دادگاه چیست؟ + تعریف دقیقی از صلاحیت محلی و ذاتی محاکم

دادگاه مانند دادسرا نهادی برای احقاق حق است. شخصی که حق او تضییع ‌شده یا قربانی جرم قرارگرفته است، برای احقاق حق خود یا مجازات متهم به محکمه مراجعه می‌کند. بعد از آن اشخاص دیگری مانند خوانده یا متهم یا شهود به دادرسی فراخوانده می‌شوند. با تشکیل جلسات دادرسی، قاضی با دقت کامل شرح واقعه و اظهارات هر دو طرف را با دقت فراوان بررسی می‌کند. سپس با توجه به دلایل و مدارکی که ارائه‌ شده است، حکم مناسب را صادر می‌کند. به ‌عنوان مثال، زمانی که شما علیه شخصی طرح دعوا می‌کنید، قبل ‌از تشکیل جلسات دادرسی، زمان آن به شما و خوانده اعلام می‌شود.

خوانده مکلف است در زمان مقرر در جلسات دادرسی حاضر شود و اظهارات خود را بیان کند. قاضی برای رأی مناسب و عادلانه در این زمینه از دلایلی مانند شهادت شهود یا نظریه کارشناسی استفاده می‌کند. یعنی نظریه کارشناسی را مبنی ‌بر میزان خسارات وارده یا جزئیات این پرونده در نظر می‌گیرد. همچنین شهادت شهودی را که شاهد واقعه بوده‌اند، می‌شنود. سپس با بررسی این مدارک و بر اساس علم خود، رای مناسب و عادلانه را صادر می‌کند.

اهمیت احقاق حق افراد، سبب می‌شود که قاضی جزئیات پرونده را به ‌طور دقیق در نظر بگیرد تا حق هیچ کدام از طرفین ضایع نشود.

صلاحیت ذاتی یا محلی در دادگاه

برای اینکه به یک پرونده رسیدگی شود، لازم است که موضوع آن مطابق با صلاحیت دادگاه باشد. صلاحیت به معنی شایستگی و توانایی برای رسیدگی به یک موضوع است. در صورتی‌ که دادگاهی صلاحیت رسیدگی به موضوعی را نداشته باشد، نمی‌تواند به آن پرونده ورود کند. در غیر این صورت طرفین یا وکیل آن‌ها می‌توانند اعتراض خود را در این زمینه مطرح کنند. صلاحیت به ذاتی و محلی تقسیم می‌شود. در ادامه هر کدام را توضیح می‌دهیم:

تعریف دقیقی از صلاحیت محلی دادگاه

صلاحیت محلی، به معنی شایستگی دادگاه از جهت قلمرو جغرافیایی است. به ‌این ترتیب محکمه عمومی به‌ جز اختلافاتی که به محاکم دیگری سپرده شده، صلاحیت رسیدگی به همه اختلافات را دارد. نکته‌ای که در رابطه با محکمه عمومی باید به آن توجه کنید، این است که این مرجع نمی‌تواند تمامی دعاوی کشور را رسیدگی کند. به‌ همین دلیل هر محکمه عمومی فقط در محدوده جغرافیایی خود، صالح به رسیدگی خواهد بود.

به‌ عنوان مثال، محاکم عمومی اصفهان برای رسیدگی به دعاوی حوزه جغرافیایی خود صلاحیت دارند. همچنین محاکم عمومی کرمان رسیدگی به دعاوی و اختلافات کرمان را بر عهده دارند. یعنی محاکم کرمان نمی‌توانند به اختلافات و دعاوی استان اصفهان رسیدگی کنند زیرا صلاحیت محلی برای این کار را ندارند. همچنین محاکم اصفهان برای رسیدگی به دعاوی مربوط به استان کرمان یا سایر استان‌ها شایستگی ندارند. به این‌ موضوع صلاحیت محلی گفته می‌شود.

صلاحیت ذاتی دادگاه

صلاحیت ذاتی محاکم بر اساس سن، نوع و درجه آن‌ها تعیین می‌شود. قواعد مربوط به صلاحیت ذاتی محاکم، قواعد آمره هستند. یعنی توافق بر خلاف آن ممکن نیست و طرفین دعوا به رعایت آن مکلف خواهند بود. در صورتی ‌که خواهان دعوای خود را در مرجع غیر صالح مطرح کرده باشد، رأی صادره از این مرجع، اعتباری ندارد و بر خلاف قانون است. به ‌این ‌ترتیب لازم است که در زمان طرح دعوا صلاحیت محاکم در نظر گرفته شود و در صورت مشاهده تخلف، این ‌موضوع را گزارش دهند.

دادگاه چیست؟

نهادی است که با حضور قاضی، طرفین دعوا، منشی دادگاه و در صورت لزوم شهود یا سایر حضار تشکیل می‌شود. قاضی پرونده برای صدور رای عادلانه، اظهارات هر دو طرف و خواسته آن‌ها را مدنظر قرار می‌دهد. سپس با توجه به مدارک و دلایلی که ارائه ‌شده است، حکم مناسب را صادر می‌کند. محکمه با توجه به صلاحیت خود، موضوع دعوا را بررسی می‌کند. طرفین دعوا برای بیان خواسته یا دفاع می‌توانند لایحه را تنظیم کنند. لایحه ارائه مکتوب اظهارات طرفین است. خواهان دعوا با تقدیم لایحه، خواسته خود را مطرح می‌کند. در مقابل، خوانده دعوا برای بیان دفاعیات خود، لایحه را به قاضی ارائه می‌دهد.

در دادگاه جزایی هم شاکی با تقدیم لایحه، مجازات متهم و احقاق حق خود را مطالبه می‌کند. متهم نیز برای دفاع با ارائه لایحه تلاش می‌کند، قاضی را مجاب کند تا مجازات او را کاهش دهد یا به برائت او رای دهد. قاضی با توجه به شهادت شهود و اظهارات طرفین و بر اساس نظریه کارشناسی، رای مناسب را صادر می‌کند.

در صورتی که در جریان دادرسی، به نظریه کارشناسی یا شهادت شهود نیاز باشد، این دلایل نیز برای صدور رأی به قاضی کمک می‌کنند. در نهایت بعد از استماع شهادت شهود یا اظهارات طرفین، قاضی با توجه به مدارک و دلایلی که ارائه ‌شده است، رأی مناسب را صادر می‌کند. چنانچه یکی از طرفین دعوا در جلسات دادرسی غایب و دعوا قابل واخواهی باشد، او می‌تواند نسبت به رای قاضی واخواهی کند.

بررسی موردی نحوه دادرسی در یک مثال کاربردی

به عنوان مثال، خانمی برای دریافت نفقه خود از محکمه طرح دعوا کرده است. او با تقدیم لایحه و ارائه مدارک و دلایل تلاش می‌کند این حق خود را از طریق قانون دریافت کند. در این زمان او ‌می‌تواند ضمن تقدیم لایحه با ارائه دلایلی مانند شهادت شهود، ثابت کند که شوهرش نفقه او را پرداخت نمی‌کند. در مقابل، شوهر او نیز برای دفاع از خود می‌تواند ضمن تقدیم لایحه با ارائه دلایل و مدارکی مانند شهادت شهود، فاکتور‌های خرید وسایل و مایحتاج زندگی و ارائه سند یا قرارداد اجاره خانه، ثابت کند که حق همسرش را در زمینه نفقه تادیه کرده است.

صلاحیت دادگاه در دعاوی منقول یا غیرمنقول

برای احقاق حق خود، لازم است که با توجه به موضوع پرونده، دعوای خود را در دادگاه صالح مطرح کنید. یکی از مسائلی که در بحث صلاحیت اهمیت فراوانی دارد، دعاوی مربوط به اموال منقول یا غیرمنقول است.

دعوای منقول، به دعوایی گفته می‌شود که موضوع آن اموال منقول یا در حکم منقول باشد. اموال منقول اموالی هستند که جا به‌ جایی آن‌ها به ‌راحتی انجام می‌شود و مستلزم خرابی مال یا محل آن نیستند. خودرو، فرش، انگشتر و هر مالی که حمل آن به‌ راحتی صورت بگیرد، به‌ عنوان مال منقول محسوب می‌شود. برای طرح دعوا در زمینه اموال منقول، لازم است که به دادگاه محل اقامت خوانده مراجعه کنید.

یک مثال کاربردی از دعاوی منقول یا غیرمنقول

به ‌عنوان مثال، شما چند تخته فرش دست‌باف را از یکی از بافندگان کاشان خریداری و مهلت مشخصی را برای تحویل فرش‌ها تعیین می‌کنید. بعد از گذشت مهلت مقرر، فروشنده از تحویل فرش‌ها به شما خودداری می‌کند. در این حالت شما می‌توانید علیه او در دادگاه طرح دعوا کنید و الزام او را به تحویل مبیع درخواست کنید. برای این دعوا لازم است که دعوای خود را در محکمه محل اقامت خوانده یعنی کاشان، مطرح کنید زیرا دعوای شما در رابطه با مال منقول بوده و مرجع صالح برای رسیدگی به دعاوی منقول، دادگاه محل اقامت خوانده ‌است.

همچنین زمانی که یک خودرو را در تهران خریداری کرده‌اید و فروشنده مبلغ آن را دریافت کرده ولی از تحویل این خوردرو خودداری می‌کند، لازم است که دعوای خود را در تهران مطرح کنید. زیرا خودرو مالی منقول است و مرجع صلاحیت‌دار، محکمه محل اقامت خوانده خواهد بود.

جمع‌بندی در خصوص ماهیت و تعریف دقیق دادگاه

با توجه به آنچه بیان شد، دادگاه بخشی از دادگستری و محلی برای احقاق و احیای حق است. هر شخصی که مدعی باشد حق او توسط طرف مقابل تضییع‌ شده یا خود را مجنی علیه بداند، می‌تواند برای بیان خواسته خود یا طرح دعوا یا شکایت، به محکمه مراجعه ‌کند. در صورتی ‌که محق بودن این شخص برای قاضی احراز شود، به نفع او حکم می‌دهد. در غیر این صورت، رأی قاضی به نفع طرف مقابل خواهد بود.

چگونه با دادگاه آشنا شویم؟

یکی از مهمترین اقدامات پیش از آغاز انجام پیگیری روند پرونده در دادگاه، آشنایی با فضا و سیستم اداری این محکمه است. برای کسب اطلاعات و آشنایی بیشتر، بهترین اقدام، گفتگو با مشاوران حقوقی مجرب و وکلای پایه یک دادگستری است. برای این منظور نیز، ما به شما استفاده از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی را پیشنهاد می‌دهیم که با سهولت بیشتری به این خدمات دسترسی داشته باشید.

از طرف دیگر، برای حضور در این محاکم نیز، لازم است که لوایحی را به همراه داشته باشید. در این زمینه نیز، مناسب است که از خدمات تنظیم لایحه بهره ببرید.