تصرف عدوانی در ملک مشاع چیست و چگونه به دعوی آن رسیدگی می‌شود؟

در شرایطی ممکن است مالکیت افراد بر اموال به‌ صورت مشاعی باشد. مالکیت دو یا چند شریک بر یک مال با عنوان اشاعه یا مشاع شناخته می‌شود. در مال مشاع تمام شرکاء در تمام اجزاء و ذرات آن شریک هستند و حق مالکیت دارند. تصرف عدوانی ملک مشاع زمانی رخ می‌دهد که شخصی بر این مال بدون اجازه شرکاء و به‌ صورت غیر قانونی مسلط شود.
این جرم ممکن است توسط شخصی غیر از شرکا یا توسط یکی از آن‌ها صورت بگیرد. فرض کنید شخصی خانه‌ای که چند شریک مالک آن هستند را در اختیار می‌گیرد. این موضوع در دادگاه قابل پیگیری است. اگر شرکا سند رسمی داشته باشند، می‌توانند علیه او شکایت و درخواست مجازات او را مطرح کنند. قاضی دادگاه با بررسی جوانب این پرونده حکم تصرف عدوانی در ملک مشاع را برای متهم صادر می‌کند.

فرض کنید در یک ساختمان ۵ خانوار زندگی می‌کنند. حیاط این ساختمان نسبتاً وسیع و مالکیت آن مشاعی است. در این شرایط اگر یکی از شرکا در حیاط بدون رضایت سایر همسایگان کسب‌ و کاری را راه‌ اندازی کند، به ‌حق سایر شرکاء تجاوز کرده‌ است. آن‌ها می‌توانند از طریق دادگاه رفع تصرف او از حیاط را تقاضا کنند. در خصوص این جرم، پیشنهاد می‌کنیم که مقاله جرم تصرف عدوانی کیفری را نیز مطالعه کنید. این مقاله اطلاعات کاربردی و مفیدی را در اختیار شما قرار می‌دهد.

تصرف عدوانی در ملک مشاع چیست؟

در شرایطی که یکی از شرکا در مال مشاع مسلط شود، شرایط متفاوت خواهد بود.
فرض کنید چند نفر یک خانه را به ‌صورت مشترک خریداری می‌کنند و تمام شرکا در آن حق مالکیت دارند. یکی از آن‌ها بدون اجازه سایر شرکا در این خانه تصرف می‌کند. در این شرایط اگر شرکا به این اقدام او راضی نباشند، در دادگاه علیه او طرح دعوا می‌کنند.

تعداد زیادی از حقوقدانان معتقدند که به دلیل مالکیت شریک در مال مشاعی، نمی‌توان علیه او به دلیل ارتکاب تصرف عدوانی شکایت مطرح کرد. یعنی سایر شرکاء فقط می‌توانند خلع ید او را از دادگاه تقاضا کنند. به دلیل اینکه این جرم نسبت به مال متعلق به دیگری شکل می‌گیرد. در حالی‌ که شریک در مال مشترکی تسلط پیدا کرده است که خودش نیز یکی از مالکان آن محسوب می‌شود.

گاهی ممکن است شرکاء به ‌صورت مشترک در مالی حق مالکیت داشته باشند. سپس یکی از آن‌ها با اقدامات خود مانع تسلط سایر شرکا شود. در این حالت نیز اقدام او در دادگاه قابل پیگیری خواهد بود. شرکا می‌توانند رفع تصرف او را از دادگاه درخواست کنند.

به عنوان مثال، فرض کنید ۴ نفر در یک ساختمان سکونت دارند. یکی از شرکا انباری که متعلق به همه آن‌ها است را در اختیار می‌گیرد. در این شرایط سایر شرکاء می‌توانند علیه او در دادگاه اقدام کنند. یعنی با ارائه دلایل و مدارک مناسب، از قاضی بخواهند که به این پرونده رسیدگی کند. چنانچه قاضی اظهارات آن‌ها را بپذیرد، خوانده را به رفع تصرف ملزم خواهد کرد.

جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع

ارتکاب این جرم توسط شخصی غیر از شرکا امکان‌پذیر خواهد بود. فرض کنید ۵ نفر یک باغ را به‌ صورت مشترک خریداری می‌کنند. آن‌ها در تمام اجزای این باغ شریک هستند. اگر فردی بدون رضایت مالکان در این باغ، در آن درختی بکارد یا چاهی حفر کند یا دور آن را دیوار بکشد، مرتکب تصرف عدوانی در ملک مشاعی شده ‌است.

در این شرایط هر کدام از شرکا با ارائه سند مالکیت می‌توانند علیه او شکایت کنند. یعنی برای طرح شکایت به حضور همه شرکاء نیاز نخواهد بود.

هر کدام از آن‌ها با مراجعه به دادگاه و اثبات مالکیت خود و ارائه سند رسمی، می‌تواند علیه مرتکب شکایت کند. در صورتی ‌که وقوع این جرم برای دادگاه محرز شود، قاضی مرتکب را به مجازات حبس از ۱۵ روز تا ۶ ماه محکوم خواهد کرد.
به دلیل اینکه این جرم درجه ۷ است، باید مستقیم در دادگاه مورد رسیدگی قرار بگیرد. یعنی شاکی بدون مراجعه به دادسرا باید در دادگاه شکایت خود را مطرح کند.

ممکن است شرکا برای مال مشاع سند رسمی نداشته باشند و بخواهند با ارائه سند عادی علیه متصرف شکایت کنند. در این شرایط اگر متهم دلیل قابل قبولی ارائه ندهد و نتواند محق بودن خود را ثابت کند، دادگاه به مجازات او رأی خواهد داد.
چنانچه متهم برای دفاع از خود، سند عادی یا مبایعه نامه را ارائه دهد، دادگاه به احتمال زیاد به برائت او حکم می‌دهد. پس ‌از آن طرفین باید برای اثبات مالکیت و محق بودن خود اقدام کنند.

آیا امکان تحقق جرم تصرف عدوانی علیه شریک وجود دارد؟

اگر یکی از شرکا در مال مشترک تصرف کند یا مانع ورود سایر شرکا شود، این اقدام او بر خلاف قانون است. این شخص خودش یکی از شرکا محسوب می‌شود و حق مالکیت در این ملک دارد. به همین دلیل به ‌نظر می‌رسد که شکایت علیه او به اتهام تصرف عدوانی ملک مشاعی مورد پذیرش نخواهد بود.
شرکایی که از این اقدام او ناراضی هستند، باید خلع ید او را نسبت ‌به مال مشاع درخواست دهند.
گاهی ممکن است همه شرکا سابقه تصرف در این ملک را داشته باشند. سپس یکی از آن‌ها اقداماتی انجام دهد و مانع تصرف سایر شرکا شود. آن‌ها امکان طرح دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع علیه این شریک را دارند. در این صورت قاضی به رفع تصرف از ملک حکم خواهد داد.

مجازات جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع

اگر شرکای یک مال مشترک، سند رسمی داشته باشند، می‌توانند علیه متهم به دلیل تصرف عدوانی ملک مشاعی شکایت کنند. در این شرایط در صورت احراز جرم او قاضی مرتکب را به مجازات حبس از ۱۵ روز تا ۶ ماه محکوم خواهد کرد.
اگر مرتکب در این مال مشترک بنایی را احداث کرده یا دور آن را دیوارکشی کرده یا درختانی را کاشته باشد، مالکان می‌توانند درخواست قلع بنا یا درختان را ضمن شکایت در دادگاه مطرح کنند.

چنانچه خودشان بدون مجوز دادگاه این ساختمان یا درختان یا دیوار را خراب کنند، ممکن است طرف مقابل به دلیل تخریب علیه آن‌ها شکایت کند.

در این شرایط مالکان باید خسارات وارده را به متهم بپردازند. بهترین اقدام این است که مالکان ملک مشترک همه امور و دستور قلع بنا را به دادگاه بسپارند. قاضی با بررسی جوانب پرونده در این خصوص تصمیم‌گیری می‌کند. سپس حکم تصرف عدوانی در ملک مشاع را برای مرتکب اجرا خواهد کرد.

شرایط طرح دعوا یا طرح شکایت برای این عمل مجرمانه

به دلیل قابل گذشت بودن جرم تصرف عدوانی فقط مالکان می‌توانند علیه متصرف شکایت کنند. یعنی اگر شخصی در ملک مشاعی تصرفی کرده باشد یا با اقداماتی مانند دیوارکشی یا حفر چاه موجب خدشه‌دار شدن حق مالکیت شرکاء شود، این اقدام فقط توسط شرکا قابل پیگیری خواهد بود. به دلیل اینکه حق شکایت علیه مرتکب فقط برای مالکان پیش‌بینی‌ شده است. اگر افرادی غیر از مالکان قصد داشته باشند این موضوع را در دادگاه پیگیری کنند، صرفا می‌توانند علیه مرتکب طرح دعوا کنند. یعنی حق طرح شکایت در محاکم جزایی را ندارند.

در خصوص طرح شکایت یا طرح دعوا در خصوص این عمل مجرمانه، نیاز به ارائه لایحه است. پیشنهاد می‌کنیم که مقالات لایحه تصرف عدوانی کیفری و لایحه دفاعیه تصرف عدوانی حقوقی را مطالعه کنید.

دعوای تصرف عدوانی علیه شریک

گاهی ممکن است شرکایی که در یک ملک، مالکیت مشترک دارند، علیه شریک خود دعوای تصرف عدوانی در ملک مشاع را مطرح کنند. این موضوع در محاکم رویه قضایی یکسانی ندارد. معمولا در دادگاه جزایی این شکایت رد می‌شود چون متهم در مال حق مالکیت دارد.

بعضی از قضات محاکم غیر جزایی نیز اگر شرکا سابقه تصرف در ملک را نداشته باشند، این دعوا را رد می‌کنند. در این شرایط شرکا باید به دادگاه درخواست خلع ید از ملک را بدهند تا پرونده مورد رسیدگی قرار بگیرد.

بسیاری از قضات دادگاه‌های جزایی معتقدند به دلیل اینکه شریک خودش مالک است و سوءنیت او در مالی که خودش در آن مالک محسوب می‌شود، ممکن نیست؛ بنابراین جز در مواردی که شریک موجب تخریب مال شود، قابل مجازات نخواهد بود.

در شرایطی ممکن است یکی از شرکا فوت کند و سهم او به وراث برسد. اگر وراث متوفی بدون توجه به رضایت و سهم سایر شرکاء در ملک مشاعی ساکن شوند یا به هر نوعی بر آن تسلط پیدا کنند، این مورد نیز توسط سایر شرکا قابل پیگیری در محاکم خواهد بود.

دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع چه زمانی مطرح می‌شود؟

اگر مالکان یک ملک، برای آن ملک، سند مالکیت رسمی نداشته باشند و دلیلی برای مالکیت آن‌ها نیز موجود نباشد، می‌توانند علیه طرف مقابل، دعوی تصرف عدوانی در ملک مشاع را مطرح ‌کنند. اگر خواهان شخصی غیر از شرکا باشد که سابقه تصرف در ملک مشاع را دارد، می‌تواند دعوای تصرف عدوانی در املاک مشاعی را مطرح کند.

در تعداد زیادی از املاک مشاعی، مستأجر، سرایدار، کارگر یا خادم و حتی امین، سابقه تصرف دارند. اگر شخصی بدون رضایت مالک و به‌ صورت غیرقانونی بر مال مشترک تسلط پیدا کند، این افراد حق طرح دعوی تصرف عدوانی در ملک مشاع دارند. آن‌ها می‌توانند با مراجعه به دادگاه و اثبات سابقه تصرف خود علیه خوانده، به دلیل تصرف عدوانی در ملک مشاعی طرح دعوا کنند.

پیشنهاد می‌کنیم

اگر در خصوص پرونده مربوط به مالکیت و تصرف عدوانی مال مشاع سوالی دارید، می‌توانید از طریق مشاوره حقوقی تلفنی با کارشناسان ما در ارتباط باشید. آن‌ها با توضیحات و راهنمایی خود، به سوالات شما پاسخ خواهند داد. در صورتی که دلیلی برای ارائه به دادگاه دارید، این مورد را با کارشناس مربوطه در میان بگذارید.

برای حضور موثر در دادگاه و شرح کامل تقاضای خود، بهتر است که لایحه را به دادگاه ارائه دهید. تنظیم لایحه از خدمات تخصصی مجموعه احتراما است. کارشناسان ما با آگاهی از قوانین مرتبط و با استفاده از دانش خود، مسئولیت تنظیم لایحه شما را به عهده می‌گیرند.